Met eenvoudige hulpmiddelen is aan de maan meer te zien dan u misschien zou verwachten. Lees hoe (en wanneer).

26 maart 2009

De volle maan is met haar grote hoeveelheid licht altijd een opvallende verschijning. Vooral de straalvormige inslagresten die vanuit sommige kraters vertrekken zijn dan met een verrekijker goed te bewonderen (zie astro-blog 6). Details in het relief zoals kraterwanden en groeven zijn echter juist beter te zien rond de grens tussen het lichte en donkere deel van de maan (terminator), waar het langsstrijkende zonlicht lange schaduwen geeft. Zondag 29 maart wordt de maan voor 't eerst weer zichtbaar als smalle sikkel. In de dagen daarna groeit zij geleidelijk aan tot halve maan. De terminator "veegt" gedurende die dagen langs alle details op de rechter maanhelft en zet ze één voor één in het spotlight. Mocht het weer het toelaten, dan is het de moeite waard elke avond even te kijken, net na zonsondergang, aan de westelijke hemel.

Gebruik van een verrekijker betekent ten opzichte van het blote oog een verschil van dag en nacht, vooral met gebruikmaking van drie eenvoudige hulpmiddelen:

1. Als de maan groter is dan het allerkleinste sikkeltje, dan weerkaatst ze zoveel zonlicht, dat bij gebruik van een verrekijker met voorste lenzen groter dan 3,5 cm doorsnede, de fijne details "overstraald" worden. Ze zijn daardoor niet meer zichtbaar, uw ogen worden verblind door het felle licht. Bovendien geeft de buitenste 1,5 cm brede ring van zulke grote lenzen bij eenvoudige kijkers meestal een flinke kleurschifting (chromatische aberratie). Dit leidt tot het zien van hinderlijke kleurranden bij overgangen van licht naar donker. U kunt twee vliegen in één klap slaan door voor de voorste lenzen twee doppen te plaatsen, elk met in het midden een rond gat van ca 1,8 cm doorsnede (diafragma's). Het is verbazingwekkend wat deze eenvoudige ingreep voor de beeldkwaliteit van heldere objecten zoals de maan kan doen. Hebt u geen doppen, gebruik dan kartonnen of plastic schijfjes. Laat aan weerszijden van elk schijfje twee lipjes uitsteken, die u omvouwt. Zo kunt u er een elastiekje omheen doen om de schijfjes aan de kijker vast te maken. Zowel overstraling als kleurschifting zijn op die manier vrijwel verdwenen. Bij kijkers tot een vergroting van 36x hebben deze 1,8 cm diafragma's geen negatieve invloed op de beeldscherpte. De meeste kijkers vergroten veel minder, dus dat is geen probleem. Misschien vraagt u zich af waarom de lenzen zo groot zijn als alleen het middendeel ook een scherp beeld kan geven. Dit is om zwak verlichte objecten beter te kunnen zien. De maan valt niet in deze categorie. Een kijker met heel kleine lenzen ("toneelkijker") lijkt misschien ook een goede oplossing, maar dergelijke kijkers zijn meestal van zo slechte kwaliteit dat u vrijwel geen details kunt zien. Een kijker met lenzen van ca 5 cm doorsnede en diafragma's van 1,8 cm is in de praktijk een ideale combinatie.

2. De trillingen van uw hand maken dat de fijne details verloren gaan. Overdag valt dat niet zo op, maar bij de maan is het contrast tussen licht en donker extreem groot. Felverlichte delen blijven lang op uw netvlies staan. De donkere delen die door het trillen van het beeld een fractie van een seconde later op dezelfde plek van het netvlies worden geprojecteerd zijn daardoor niet meer te zien. De lichte delen worden als het ware uitgesmeerd over de donkere delen, met verlies aan details en contrast als gevolg. Zelfs een eenvoudige bezemsteel als ondersteuning doet wonderen. Een fotostatief, al dan niet met enig knutselwerk vastgemaakt aan de kijker, is nog beter. Zo hoeft u de kijker helemaal niet meer vast te houden en zijn de trillingen volledig verdwenen.

3. Het derde hulpmiddel is triviaal: een stoel. Wie ontspannen zit, ziet meer details. Waarom precies weet ik niet, maar het is een ervaringsfeit. Het is leuk om er een maankaart bij te pakken en puntsgewijs op te schrijven wat u gezien heeft. De kunst is om ook moeilijke details te "verschalken", een boeiend spel.

Veel plezier, en mocht het weer roet in het eten gooien: elke maand brengt nieuwe kansen.

JdeH

Foto: © Luc Viatour GFDL/CC Deze foto toont duidelijk de grote hoeveelheid details rond de terminator (scheidslijn tussen licht en donker).